عدد چهل در نگاه اول یک عدد کاملا ساده مانند تمامی اعداد دیگر است، اما این عدد رازهایی را یدک می‌کشد که در نوع خود جالب است.

تا عدد چهل بشمارید اما از آن رد نشوید. کمی به این عدد فکر کنید؛ چه چیزی به یادتان می‌آید؟ قصد داریم در ادامه حقایقی را از عدد چهل برای شما بازگو کنیم که احتمالا برایتان جذاب باشد.

  منفی چهل درجه یا «چهل درجه زیر صفر» تنها دمایی است که هم در سلسیوس و هم در فارنهایت با هم برابر است.

 عدد چهل تنها عددی در زبان انگلیسی است که اگر آن را به حروف (Forty) بنویسید، تمام حروفش از نظر ترتیب الفبای انگلیسی پشت سر هم قرار می‌گیرد.

 نه ماه بارداری را فراموش کنید! یک دوره بارداری معمولی به طور معمول چهل هفته زمان می‌طلبد.

 زمانی که طاعون‌ در قرون وسطی در اروپا شیوع یافت، کشتی‌ها به مدت چهل روز در کنار بنادر می‌ماندند و هیچ مسافری اجازه خروج نداشت. واژه «قرنطینه» از گویش ونتیانِ زبان ایتالیایی گرفته شده و به معنای «quaranta giorni» یا «چهل روز» 

 عبارت تحت‌اللفظی «چهل چشمک» نیز در زبان انگلیسی اصطلاحی است به معنای یک چرت کامل و دلچسب. دکتر ویلیام کیتچاینر در کتاب راهنمای خود در سال 1812 میلادی به این موضوع اشاره کرده بود که یک چرت روزانه کامل به طول چهل بار پلک زدن است.

 شیمیدانان شرکت تولید کننده یک اسپری جادوییِ برای جداسازی آب دقیقا چهل بار تلاش کردند. از این رو، آن اسپری «دبلیو دی 40» نام‌گذاری شد. فرمول شیمیایی این اسپری کاملا منحصر به فرد بود و برای چربی گیری، گریس زدایی و تمیزکاری قطعات مورد استفاده در صنایع هوا - فضا و موشک به کار می‌رفت.

 عدد چهل در ادبیات هم معنایی دارد: تعداد دزدانی که علی‌بابا در قصه هزار و یک شب با آن‌ها سر و کار داشت چهل نفر بودند، همه پیامبران در چهل سالگی مبعوث شده اند، حضرت عیسی مسیح چهل روز در بیابان روزه گرفت تا خود را در برابر اهریمن بیازماید. رشد انسان در چهل سالگی به کمال می رسد. «غوالی الئالی-۴۳۱» همه پیامبران در چهل سالگی مبعوث شده اند. «عیون الاخبار – ۲ -۳۶»حضرت آدم در فراق بهشت چهل روز گریست. «بحار-۱۱-۱۶۲»حضرت آدم در مرگ هابیل چهل شب گریه کرد. «بحار -۱۱- ۴۴»زمین چهل روز در مرگ مومن می گرید. «تفسیر عیاشی-۲-۱۵۴»خداوند چهل روز به فرعون مهلت داد. «اتحاف الساده-۱-۷۵»زیارت اربعین یکی از نشانه های مومن است. «امالی شیخ صدوق-۲۵۱» چهل شب تعطیلی مساجد از نشانه های ظهور است. «صحیفه الرضا-۱۴»هر انسانی که چهل حدیث حفظ کند، خداوند او را فقیه و عالم محشور کند. «بحارالانوار-۲-۲۵۳» عدد چهل در فرهنگ دینی و اسلامی در میان سایر اعداد از جایگاه ویژه ای برخوردار است.اربعین از اعدادی است که در اِعراب، به جمع مذکر سالم شبیه است; یعنی در حالت رفعی اربعون و در حالت نصبی و جرّی اربعین به‌کار می‌رود. این عدد برای مذکر و مؤنث یکسان است و به دو صورتِ عدد اصلی (40) و ترتیبی (چهلم) می‌آید.

در شکل گیری شخصیت انسان

اهمیت چهل سالگی انسان قابل انکار نیست، چنانکه در روایات متعددی از پیامبر «ص» و معصومان آمده است: هنگامی که بنده به چهل سالگی می‌رسد خداوند به دو فرشته مراقب او می‌گوید: ازاین پس بر او سخت بگیرید و همه کارهای کوچک و بزرگ و زیاد و کم را ثبت کنید. این روایات همه از این حقیقت خبر می‌دهند که شخصیت انسان تا چهل سالگی شکل گرفته و از آن پس تحولات درونی در او سخت‌تر می‌شود.

مشرب عرفا

دانشمندان مسلمان به ویژه آنان که مشرب عرفانی دارند، به عدد چهل در زمینه خودسازی به دیده اهمیت می‌نگرند و برای این عدد در فعلیت یافتن استعدادهای انسان و کامل شدن ملکات اخلاقی و پیمودن درجات معرفت تأثیری ویژه قائل هستند.

بنابه روایتی از امام صادق (علیه السلام) انسان در 33 سالگی به رشد کامل جسمانی خود می‌رسد و این رشد تا چهل سالگی ثابت است و از آن پس، بدن رو به کاستی می‌رود

منظر قرآن

عدد چهل یا اربعین، از موضوعاتی است که در قرآن و روایات از جایگاه ویژه ای برخوردار است و تاکنون کتاب‌های فراوانی درباره آن نوشته شده است. در قرآن کریم این واژه در چهار آیه و مرتبط با سه موضوع دیده می‌شود:

1- در آیه 15 سوره احقاف از چهل سالگی انسان یاد شده و این که خداوند به همه انسان‌ها درباره نیکی به پدر و مادر سفارش کرده است؛ اما فقط نیکوکاران به این سفارش الهی عمل و به پدر و مادر خود نیکی می‌کنند و این نیکی را تا رسیدن به رشد کامل خود و رسیدن به چهل سالگی ادامه می‌دهند؛ آن گاه در چهل سالگی دعا می‌کنند و از خداوند توفیق می‌طلبند تا در برابر نعمت‌هایی که خود و پدر و مادرشان از آن برخوردار بوده‌اند، شکرگزار او باشند : « ووصَّینَا الاِنسـنَ بِولِدَیهِ اِحسـنـًا حَمَلَتهُ اُمُّهُ کُرهـًا و وضَعَتهُ کُرهـًا و حَملُهُ وفِصــلُهُ ثَلـثونَ شَهرًا حَتّی اِذا بَلَغَ اَشُدَّهُ و بَلَغَ اَربَعینَ سَنَةً قالَ رَبِّ اَوزِعنی اَن اَشکُرَ نِعمَتَکَ الَّتی اَنعَمتَ عَلَیَّ و عَلی ولِدَیَّ و اَن اَعمَلَ صــلِحـًا تَرضـهُ و اَصلِح لی فی ذُرِّیَّتی اِنّی تُبتُ اِلَیکَ وانی مِنَ المُسلِمین».

2- در آیه 26 مائده از چهل سال ممنوعیت ورود بنی اسراییل به سرزمین مقدس و چهل سال سرگردانی آن‌ها در قطعه ای از زمین خبر داده است:« قالَ فَاِنَّها مُحَرَّمَةٌ عَلَیهِم اَربَعینَ سَنَةً یَتیهونَ فِی الاَرضِ فَلاتَأسَ عَلَی القَومِ الفـسِقین ». این ممنوعیت پس از آن بود که موسی به قومش برای ورود به سرزمین مقدس فرمان داد؛ اما بنی اسراییل به این دلیل که در آنجا مردمی جبارند، از اطاعت موسی سر باز زدند و گفتند: تا آنان از آن جا بیرون نروند، ما هرگز وارد آن شهر نمی‌شویم. در تورات نیز داستان سرگردانی بنی اسراییل ذکر شده است.

حضرت موسی

3- آیه 51 بقره نیز از میقات چهل شبه موسی خبر می‌دهد:« واِذ وعَدنا موسی اَربَعینَ لَیلَةً » که در آیه 142 اعراف به این صورت تفصیل داده شده است:« و واعَدنا موسی ثَلـثینَ لَیلَةً و اَتمَمنـها به عشر فَتَمَّ میقـتُ رَبِّهِ اَربَعینَ لَیلِةً ». مفسران برآنند که آن چهل شب در سی شب ذی القعده و دهه اول ذی الحجه بوده است؛ چنان که در روایاتی از امام صادق (علیه السلام) نیز بر این تعیین دلالت دارد؛ اما آلوسی بدون استناد به دلیلی، این احتمال را که میقات در سی روز ذی الحجه و دهه اول محرم بوده نیز نقل کرده است. میقات چهل روز و چهل شبه موسی در تورات آمده است.

راز عدد چهل

مفسران در ذیل هر یک از آیات پیشین درصدد بر آمده‌اند رازی متناسب با موضوع را برای عدد چهل بیان کنند. در آیه 15 احقاف از کمال رشد انسان و چهل سالگی وی یاد شده است. بیش‌تر مفسران، کمال رشد را در 33 سالگی می‌دانند؛ ولی برخی آن را در همان چهل سالگی دانسته‌اند.

بنابه روایتی از امام صادق (علیه السلام) انسان در 33 سالگی به رشد کامل جسمانی خود می‌رسد و این رشد تا چهل سالگی ثابت است و از آن پس، بدن رو به زوال می‌رود.

در هر صورت برخی، سر تأکید آیه بر چهل سالگی را این دانسته‌اند که از یک سو معمولاً عقل انسان در این سن کامل می‌شود و در همین زمان حجت خداوند بر او تمام شده، جهالت جوانی از وی فاصله گرفته، حق واجب خداوند را در نیکی به پدر و مادر می‌شناسد و از سوی دیگر در چهل سالگی صفات اخلاقی در وی قوی شده، از آن پس به آسانی از او جدا نمی‌شود.

منظر روایات

در حدیث آمده است:افرادی که به چهل سالگی می‌رسند و توبه نمی‌کنند، شیطان دستی به صورت آن‌ها کشیده، می‌گوید: پدرم فدای رویی که رستگار نمی‌شود.

این روایات همه از این حقیقت خبر می‌دهد که شخصیت انسان تا چهل سالگی شکل گرفته، و از آن پس، تحولات درونی در او سخت‌تر می‌شود؛ البته در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) نیز آمده که خداوند افراد چهل ساله را گرامی می‌دارد . این روایت شاید دستوری اخلاقی برای رعایت احترام اشخاصی باشد که دارای عمری چهل سال و بیش‌تر از آن هستند.

آلوسی درباره سر چهل سال سرگردانی بنی اسرائیل می‌گوید: چهل سال، زمان لازمی بود که بنی اسرائیل از نادانی خود در مخالفت با موسی(علیه السلام) دست بردارند.

برخی دیگر نیز چهل سال را زمان لازم برای انقضای نسل نافرمان بنی اسرائیل - که به اخلاق فاسد خو گرفته بودند - و نیز ظهور نسل جدید از آنان دانسته و برآنند که پس از آن زمان، نسل جدید بنی اسرائیل وارد سرزمین مقدس شد.

راز میقات چهل شبه موسی نیز روشن نیست؛ اما وجود این روایت از رسول خدا که فرمود: هر انسانی چهل روز اخلاص ورزد و اعمال خود را برای خدا خالص گرداند، چشمه های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می‌شود: « من اخلص لله اربعین صباحا جرت ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه»

نقل حدیث دیگری از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) که فرمود: از امت من چهل حدیث مورد نیاز مردم در امور دین را حفظ کند، خداوند او را در روز قیامت فقیه و دانشمند برمی انگیزد.توجه فقیهان و محدثان را به خود معطوف داشت، به طوری که کتاب‌های زیادی در زمینه چهل حدیث نگاشته شد

در کنار دو آیه میقات، سبب شده تا دانشمندان مسلمان، به ویژه آنان که مشرب عرفانی دارند؛ به عدد چهل در زمینه خودسازی با دیده اهمیت بنگرند و برای این عدد در فعلیت یافتن استعدادهای انسان و کامل شدن ملکات اخلاقی و پیمودن درجات معرفت تأثیری ویژه قایل شوند.

صدرالمتألهین شیرازی بر آن است که فقط پیامبران و اولیای الهی از راز تعیین عدد چهل باخبرند؛ سپس به نقل نکته ای لطیف از سهروردی، صاحب عوارف المعارف درباره راز آن می‌پردازد که خدای سبحان، گل آدم را در چهل روز سرشت؛ چنان که در حدیث آمده: «خمرت طینه آدم بیدی اربعین صباحا» و او را به گونه ای متناسب با عالم شهادت و غیب آفرید و در هر صباح که مرتبه ای از قوا و طبقه ای از اعضا را برای آبادانی جنبه شهادت (دنیایی) وی در او به ودیعه نهاد بین او و عوالم غیبی حجابی پدید آورد و او را به نوعی از ساحت قدس الهی دور کرد؛ بنابراین برای بیرون آمدن وی از این حجاب‌ها و نزدیک شدن به آن ساحت یک اربعین اخلاص در عمل لازم است. وی در ادامه، همین نکته را منشأ تعیین عدد چهل (چله نشینی ها) برای خلوت‌ها و ریاضت‌های عارفان دانسته است.

هم چنان که روایت پیشین، توجه عارفان را به خود جلب کرد، نقل حدیث دیگری از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) که فرمود: هر کدام از امت من چهل حدیث مورد نیاز مردم در امور دین را حفظ کند، خداوند او را در روز قیامت فقیه و دانشمند برمی انگیزد.توجه فقیهان و محدثان را به خود معطوف داشت، به طوری که کتاب‌های زیادی در زمینه چهل حدیث نگاشته شد. برخی بیش از 72 کتاب و برخی دیگر افزون بر 90 کتاب در این موضوع یاد کرده اند

اما چهل در اربعين حسينی، پشت سر گذاشتن چهل روز پر اندوه برای عزاداران و شيعيان واقعی حضرتش است. هرچه به اربعين حسيني نزديك تر مي شويم، دل‌هايمان بيشتر روانه كرب و بلاي حسيني و خاك مقدسش مي‌شود. هوايي مي شويم براي زيارت بارگاه مبارك و نوراني سالار شهيدان و ياران باوفايش.

قال ابومحمد الحسن العسکری(ع): «عَلاماتُ المُؤْمِنِ خمْس: صَلاةُ الْخَمْسِین، وَ زِیارَةُ الْأرْبِعَینِ وَ التَّخَتُّمُ فِی الْیمِینِ، وَ تَعفیرُ الْجَبِینِ وَ الْجَهْرُ بسم الله الرحمن الرحیم

 امام حسن عسکری(ع) فرمود: نشانه‌های مؤمن پنج چیز است: پنجاه رکعت نماز (نماز یومیه و نمازهای نافله)، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، جبین را در سجده بر خاک گذاردن، بسم‌الله الرحمن الرحیم را در نماز بلند گفتن» 

(وسایل الشیعه/ج۱۰/ص۳۷۶)

 اَلبَرَكَةُ مِن قَبرِ الحُسَينِ بنِ عَلىٍّ عليه ‏السلام عَشَرَةُ اَميالٍ؛ 

تا ده ميل اطراف قبر حسين بن على عليه‏ السلام بركت است.(بحارالأنوار، ج ۹۸، ص۱۱۶، ح )

قال ابوجعفر(ع): «زِیارَةُ قَبْرِ رَسُولِ اللهِ(ص) وَ زِیارَةُ قُبُورِ الشُّهَداءِ وَ زِیارَةُ قَبْرِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی(ع) تَعْدلُ حَجَّةً مَبْرُورَةً مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ الِهِ؛ 

 امام باقر(ع) فرمودند: زیارت قبر رسول خدا و زیارت مزار شهیدان و زیارت مرقد امام حسین(ع) معادل است با حج مقبولی که همراه رسول خدا(ص) به جا آورده شود». 

 (مستدرک ال وسائل/ج۱/ص۲۶۶) 

عن النبی(ص) قال: … «وَ هِی أطْهَرُ بُقاعِ الْأرْضِ وَ أعْظَمُها حُرْمَةً وَ إِنَّها لِمَنْ بَطحاءِ الْجَنَّة؛ 

پیامبر(ص) می‌فرمایند: کربلا پاک‌ترین بقعه روی زمین و از نظر احترام بزرگ‌ترین بقعه‌ها است و الحق که کربلا از بساط‌های بهشت است». (بحارالانوار/ج۹۸/ص۱۱۵) 

امام صادق(ع): «یا زُرارَة! إِنَّ السَّماءَ بَکَتْ عَلی الْحُسَینِ عَلَیهِ السَّلام اَرْبَعِینَ صَباحاً بِالدَّمِ وَ إِنَّ الْأَرْضَ بَکَتْ أرْبَعینَ صَباحاً بِالسَّواءِ وَ إِنًّ الشَّمْسَ بَکَتْ اَرْبَعِینَ صَباحاَ… وَ إِنَّ الْمَلائکَةَ بَکَتْ اَرْبَعِینَ صَباحاً عَلَی الْحُسَینِ(ع)؛ 

 ای زراره، آسمان چهل روز بر حسین(ع) خون گریه کرد و زمین چهل روز برای عزای آن حضرت گریست به تیره و تار شدن و خورشید با سرخی خود چهل روز گریست… و ملائکه الهی برای آن حضرت چهل روز گریستند». 

(مستدرک الوسائل/ج۱۰/ص۳۱۴)

امام صادق عليه ‏السلام : 

فى فَضلِ زِيارَةِ الحُسَينِ بنِ عَلىٍّ عليه ‏السلام وَ لَقَد حَدَّثَنى أَبى عليه ‏السلام: أَنَّهُ لَم يَخلُ مَكانُهُ مُنذُ قُتِلَ مِن مُصَلٍّ يُصَلّى عَلَيهِ مِنَ المَلائِكَةِ أَو مِنَ الجِنِّ أَومِنَ النسِ أَو مِنَ الوَحشِ و َما مِن شَىْ‏ءٍ إِلاّ وَهُوَ يَغبِطُ زائِرَهُ و َيَتَمَسَّحُ بِهِ و َيَرجو فِى النَّظَرِ إِلَيهِ الخَيرَ لِنَظَرِهِ إِلى قَبرِهِ؛ 

پدرم در فضيلت زيارت حسين بن على عليه ‏السلام فرمودند: … و هر چيزى غبطه زائر آن حضرت را مى‏ خورد و خود را به او نزديك مي كند و با نگاه كردن به زائر امام حسين عليه ‏السلام اميد خير دارد؛ زيرا او به قبر امام حسين عليه ‏السلام نگاه كرده است. کامل زیارات ص325

علمای بزرگ شیعه‌، مانند شیخ مفید و شیخ طوسی‌، نه تنها به آن پشت نکرده‌ بلکه مانند نخستین اربعین، توسط جابر بن عبدالله از ان بهره می‌گرفتند، آن‌روز که نخستین زیارت در آن انجام شده‌، به عنوان روزی که زیارت امام‌حسین اربعین هم ازسوی حضرت صادق علیه السلام انشاء شده و با داشتن آن مضامین عالی‌، شیعیان را از زیارت‌آن حضرت این روز برخوردار می‌کند.

اهمیت خواندن زیارت اربعین تاجایی است که از علائم شیعه دانسته شده است‌، درست آن گونه که بلند خواندن بسم الله در نماز، زیارت اربعین در «مصباح المتهجد» شیخ طوسی و نیز «تهذیب الاحکام» وی به نقل ازصفوان بن مهران جمال آمده است‌. وی گفت که مولایم صادق (ع‌) فرمود: زیارت اربعین که باید وقت برآمدن روز خوانده شود چنین است….. (مصباح المتهجد، ص 788، تهذیب الاحکام‌، ج 6،ص 113، اقبال الاعمال‌، ج 3، ص 101، مزار مشهدی‌، ص 514 (تحقیق قیومی‌)، مزار شهید اول (تحقیق‌مدرسة الامام المهدی‌، قم 1410)، ص 185 ـ 186).

 زیارت‌ اربعین، به جهاتی مشابه برخی از زیارات دیگر است‌، اما از آن روی که‌مشتمل بر برخی از تعابیر جالب در زمینه هدف امام حسین از این قیام است‌، دارای اهمیت ویژه می‌باشد. در بخشی از این زیارت در باره هدف امام حسین‌(ع‌) از این نهضت آمده است‌: «… و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة ‌و حیرة الضلالة‌… و قد توازر علیه من غرّته الدنیا و باع حظّه بالارذل الادنی‌».

خدایا، امام حسین (ع‌) همه چیزش را برای نجات بندگانت از نابخردی وسرگشتگی و ضلالت در راه تو داده در حالی که مشتی فریب خورده که انسانیت‌ خود را به دنیای پست فروخته‌اند بر ضد وی شوریده آن حضرت را به‌شهادت رساندند.

الهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم

منابع:

تبیان

جام جم آنلاین

افکار نیوز

بازتاب

باشگاه خبرنگاران جوان