ساقی کوثر

غدیر از اساسى‏ ترین برنامه‏ هاى پیامبر خدا(ص) براى دوام 

و عزت و شكوه اسلام و قرآن بود. او در بازگشت از 

حجة‏الوداع آخرین رسالت ‏خویش را انجام داد. زیرا 

خدایش فرموده بود:” یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیك من 

ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمك من 

الناس ان الله لا یهدى القوم الكافرین."(مائده/67) اى 

پیامبر، آنچه از سوى پروردگارت بر تو نازل شده ابلاغ كن و 

اگر نكنى پیامش را نرسانده ‏اى؛ خداوند تو را از گزند مردم 

نگه مى‏ دارد. خداوند گروه كافران را هدایت نمى‏ كند. (1)در

 پى اجراى اوامر پروردگار و معرفى وصى و جانشین خود 

على ‏بن‏ ابى‏ طالب(ع) آیه اكمال دین: «الیوم اكملت لكم 

دینكم و اتممت علیكم نعمتى و رضیت لكم الاسلام دینا؛ 

امروز دین شما را كامل كردم و نعمت ‏خود را بر شما تمام 

نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم‏» 

نازل (2)و روز غدیر جشن ولایت و وصایت ‏شد.اهل بیت 

پیامبر و امامان بر حق شیعه، كه نگاهبان اسلام حقیقى 

بودند و سعى داشتند آن را از خطرات دور سازند، از هر 

فرصتى بهره بردند تا غدیر را زنده بدارند و آن خاطره گرامى 

و به یاد ماندنى را مطرح كنند؛ زیرا در تابش آفتاب 

غدیراهداف والاى پیامبر جامه عمل ‏پوشید و براى فتنه‏ 

انگیزى كج‏ اندیشان فرصت ‏باقى نماند. نگاهى گذرا به 

سیره فاطمه و امیرمؤمنان علیهماالسلام و دیگر امامان 

راستین شیعه ما را با اهمیت واقعه غدیر و نقش عظیم و

 سرنوشت‏ ساز آن هدایت و نیكبختى بشر آشنا مى‏ 

سازد. راویان، نویسندگان و مفسران اهل سنت و شیعه به 

واقعه غدیر و آیات نازل شده درآن توجه بسیار داشته‏ اند. 

برخى از علماى شیعه مانند علامه طبرسى روایات(3) نزول 

آیه تبلیغ(4)در سرزمین غدیر را مشهور دانسته‏ اند. از اهل 

سنت ابوالقاسم عبیدالله بن‏ عبدالله حسكانى، از دانشمندان 

اهل سنت، نیز همین را مطرح مى‏كند. او احادیث غدیر را در 

دوازده جزوه دسته ‏بندى كرده، آن را «دعاء الهداة الى اداء 

حق الموالاة‏» نامیده است.(5)  ابوالعباس احمد بن‏ محمد 

بن‏ سعید مشهور به ابن ‏عقده - مورد اعتماد مذاهب 

چهارگانه اهل سنت - دراین باره كتابى به نام «حدیث 

الولایة‏»(6)تدوین كرده است.علامه امینى نیز كتاب 

گرانسنگ «الغدیر» را، در یازده مجلد، به رشته نگارش 

درآورد. آنچه در مجموعه این آثار جلب توجه مى ‏كند 

موضعگیرى آشكار ائمه اهل بیت علیهم السلام درباره این 

واقعه مهم است، موضع گیری هایى كه از اهمیت غدیر و 

نقش آن در سعادت بشر پرده برمى‏ دارد. در این مقاله به 

بررسى بخشى از این موضع گیری ها مى‏ پردازیم: فاطمه 

زهرا سلام الله علیها برمزارحمزه سید الشهداء (احد) روزى در

 احد بر مزار عموى پدرش «حمزه سیدالشهداء» ایستاده بود 

و عزادارى مى‏ كرد. محمود بن ‏لبید فرصت را غنیمت ‏شمرده،

 پس از عزادارى پرسید: اى دختر پیامبر خدا(ص)، آیا براى 

امامت و زعامت على بن ‏ابى‏ طالب(ع) از سخنان 

پیامبرخدا(ص) دلیلى به یاد دارى؟فاطمه فرمود:و اعجبا 

انسیتم یوم غدیر خم؟… اشهد الله تعالى لقد سمعته یقول: 

على خیر من اخلفه فیكم و هو الامام و الخلیفة بعدى و 

سبطاى و تسعة من صلب الحسین، ائمة ابرار، لئن 

اتبعتموهم وجدتموهم هادین مهدیین و لئن خالفتموهم 

لیكون الاختلاف فیكم الى یوم القیامة. (7) شفگتا! آیا حادثه

 عظیم غدیر خم را فراموش كرده ‏اید؟خدا را گواه مى‏ گیرم 

كه خود شنیدم آن بزرگوار مى ‏فرمود: على بهترین كسى 

است كه او را در میان شما جانشین خود قرار مى‏ دهم، على 

[علیه السلام] امام و خلیفه بعد از من است. دو فرزندم 

حسن و حسین[علیهما السلام] و نه نفر از فرزندان 

حسین[ع] پیشوایان و امامانى پاك و نیك‏اند. اگر از آنان 

اطاعت كنید، شما را هدایت ‏خواهند كرد و اگر با آنها 

مخالفت ورزید، تا روز قیامت تفرقه و اختلاف در میانتان 

حاكم خواهد بود.

على(ع) و استدلال به غدیر

الف) سلیم بن ‏قیس هلالى مى‏گوید: در زمان خلافت عثمان، 

در مسجد النبى(ص) نشسته بودم؛ جمعى از مردم نیز در 

مسجد درحال گفتگو بودند. على بن ‏ابى ‏طالب(ع) به 

پاخاست، سوابق خویش در خدمت‏ به اسلام را برشمرد و 

همگى بر درستى گفتارش گواهى دادند حضرت درباره 

روزغدیرخم فرمود: مردم درباره ولایت و وصایت از پیامبر 

خدا(ص) پرسیدند، در آن هنگام خداوند به پیامبرش فرمان

 داد تا خلیفه و جانشین بعد از خود را معرفى كند و توضیح

 دهد، همان‏طور كه درباره نماز، روزه، زكات و حج جزئیات را

 بیان كرده است. آنگاه امام(ع) ادامه داد: «فنصبنی للناس

 علما بغدیر خم… فقال(ص): ایها الناس اتعلمون ان الله - عز

 و جل - مولاى و انا مولى المؤمنین و انا اولى بهم من

 انفسهم قالوا بلى یا رسول الله. قال(ص): قم یا على، فقمت.

 فقال: من كنت مولاه فعلى مولاه، اللهم وال من والاه و عاد 

من عاداه‏». (8)

در غدیرخم پیامبرخدا(ص) مرا چنین معرفى كرد: اى مردم، 

آیا مى‏ دانید كه خداوند ولى و سرپرست من است و من 

ولى و سرپرست‏ شما مؤمنان هستم؛ و من نسبت ‏به جان 

هاى شما از خودتان سزاوارترم؟ همگى پاسخ دادند: چنین

 است اى پیامبر خدا. سپس فرمود: على به پاخیز. من 

برخاستم، آنگاه فرمود:هر كس من ولى و سرپرست او 

هستم على بن‏ ابى‏ طالب(ع) براو ولایت دارد؛ بار خدایا 

دوست ‏بدار هركه على را دوست دارد، و دشمن بدار هر كه 

على را دشمن مى‏ دارد…

ب) حدیث غدیر در معركه صفین

على(ع) در یكى از روزها در جمع سپاه خود، كه گروهى از 

مهاجرین و انصار(9)نیز درآن به چشم مى‏ خوردند از زبان 

پیامبر خدا(ص) فضایل خویش را برشمرد. آیات شریف 

«انما ولیكم الله و رسوله والذین آمنوا الذین یقیمون 

الصلاة… (10)» و «لم یتخذوا من دون الله ولا رسوله ولا 

المؤمنین ولیجه (11)» را تلاوت كرد و فرمود: مردم پرسیدند 

یا رسول الله، آیا ولایت اختصاص به بعضى از مؤمنان دارد 

یا براى عموم است؟ درآن هنگام خداوند فرمان داد تا 

پیامبرش ولایت را همانند نماز، روزه، زكات و حج توضیح 

دهد و تبیین كند. درآن وقت پیامبر خدا(ص) در غدیرخم 

مرا ولى امر مردم قرار داد و چنین خطبه خواند: ان الله

 ارسلنى برسالة… من كنت مولاه فعلى مولاه… (12)

ج) خطبه غدیریه امیرمؤمنان(ع) در زمان حكومت

در دوره حاكمیت على بن ‏ابى‏ طالب(ع) اتفاقا روز عید غدیر 

با جمعه مصادف شد. مسلمانان حضور چشم‏گیرى پیدا 

كردند و آن حضرت براى اقامه نماز جمعه و خواندن خطبه 

‏هاى آن در برابر مردم قرار گرفت. حسین بن‏ على(ع) مى‏ 

گوید: پنج ‏ساعت از روز گذشته بود[قبل از اذان ظهر]، كه 

پدرم خطبه ‏ها را آغاز كرد. او نخست ‏به حمد و ثناى حضرت

 حق پرداخت، صفات ربوبى ‏اش را برشمرد، حاكمیت مطلق 

را از آن وى دانست، نعمت‏هایش را مورد توجه قرار داد و بعد 

خطاب به مردم فرمود: خداوند تعالى امروز دوعید بسیار 

بزرگ [جمعه وغدیر] را براى شما در یك زمان قرار داده است؛

 دوعیدى كه هر یك فلسفه وجودى دیگرى را تكامل مى‏ 

بخشد و به وسیله هر یك هدایت در دیگرى اثر مى‏ 

بخشد… سپس فرمود: توحید و ایمان به یگانگى خداوند 

پذیرفته نمى‏ شود مگر با اعتراف به نبوت پیامبرش 

محمد(ص) و دین و شریعت محمد(ص) پذیرفته نمى‏ شود 

مگر با قبول ولایت امر كسى كه خدا فرمان ولایتش را داده 

است؛ و همه این امور سامان نمى‏ پذیرد مگر بعد از توسل و

 تمسك به اهل ولایت.

غدیر از نگاه مولى الموحدین(ع)

على(ع) سپس فرمود: خداوند در روز غدیر (13)آنچه در باره 

منتخبین خود اراده كرد بر پیامبرش فرو فرستاد، به او فرمان

 داد تا ولایت و وصایت را ابلاغ كند و مجال را از كافران و 

منافقان بگیرد نگران گزند دشمنان نباشد. روزغدیر قدر و 

منزلت ‏بسیار دارد، در آن روز گشایشهاى الهى فرا رسیده و 

حجتش بر همه تمام شده است. امروز روز روشنگرى و 

اظهارعقیده از جایگاه بلند و روشن است، امروز روز تكامل 

دین و روز وفاى به عهد است. غدیر روز شاهد (14)[رسول

 الله(ص)] و مشهود [على بن‏ابى‏طالب(ع)] است، روز در هم 

ریختن پیمانهاى زیر پرده كفر و نفاق است، روز آشكار شدن 

حقایق اصیل اسلام است، روز ذلت و خوارى شیطان است، 

روز استدلال و برهان است، روز جدا شدن صفوف كسانى 

است كه آن را تكذیب مى‏كردند امروز بزرگترین روزى است 

كه عده‏اى از شما از آن اعراض كردید، روز هدایت و امتحان

 بندگان خداست، روز آشكار شدن كینه‏هاى نهفته در دلها و 

سینه‏هاست، روز عرضه نصوص [سخنان بدون ابهام 

پیامبر(ص)] بر افراد مؤمن و دلباخته [اهل الخصوص] 

است، غدیر روز شیث پیامبر(ع) است، روز ادریس و یوشع و

 شمعون و … منشور علوى(ع) در عید غدیرامیر مؤمنان(ع) 

در قسمت آخر خطبه فرمود: رحمت ‏خدا بر شما اى 

مسلمانان، بعد از برگشت از این اجتماع بزرگ امروز [غدیر]

 را عید بگیرید: [و با انجام امور ذیل آن را بزرگ بشمارید].

الف) نعمت را بر افراد خانواده و خویشاوندانتان گسترش 

دهید و نیكى و بخشش پیشه كنید. (15)

ب) به برادران دینى خویش به قدر توان نیكى و بخشش 

كنید. (17و16)ج) خداى را در برابر نعمتهایى كه به شما 

ارزانى داشته، شكرگزار باشید.

د) كنار یكدیگر جمع شوید تا خداوند اجتماع شما را فراگیر 

و گیراتر سازد.

ه) به یكدیگر نیكى كنید تا خداوند به شما الفت و مهربانى 

بیشتر عنایت كند.

و) نعمت‏هاى الهى را به یكدیگر تبریك و تهنیت گویید همان 

طور كه خداوند [در این روز] با اعطاى اجر و ثوابى بیش از 

دیگر اعیاد به شما تهنیت مى‏گوید. بعد فرمود: كمك‏هاى مالى 

به دیگران درامروز (غدیر) به اموالتان بركت مى‏بخشد و 

برعمرتان مى‏افزاید: مهربانى به دیگران سبب رحمت و عنایات

 حق خواهد شد.

ز) با خوش‏رویى و شادمانى یكدیگر را درآغوش بگیرید.

ح) خداوند را برتوفیقات خویش سپاس گویید.

ط) از فقرا و ضعیفانى كه چشم به كمك شما دارند دیدن 

كنید، به زیارتشان بروید و با آنان در خوراكشان همراه 

شوید.

بعد حضرت فرمود: یك درهم كمك به فقرا در روز عید غدیر 

با دویست‏ هزار درهم برابر است، بلكه بیشتر خواهد بود.

ى) وقتى یكدیگر را ملاقات كردید مصافحه كنید، به هم 

تبریك بگویید و سلام كنید، كه پیامبر خدا(ص) به منچنین 

فرمان داد. (18)

غدیر خم در خطبه امام مجتبى(ع)

حسن بن‏ على(ع) در برابر طاغوت شام و مردم كوفه 

خطبه‏اى خوانده، مردم را به بالاترین نعمت از دست رفته، 

كه حاكمیت اهل بیت(ع) بود، توجه داد. شایستگى و 

لیاقت ‏خویش و مشروعیت‏ خلافتش را متذكر شد و داستان

 روز بیاد ماندنى غدیر را چنین بازگو كرد: «وقد سمعت هذه 

الامة جدی - صلى الله علیه و آله - یقول: ما ولت امة امرها

 رجلا و فیهم من هو اعلم منه الا لم یزل یذهب امرهم سفالا

 حتى یرجعوا الى ما تركوه و سمعوه - صلى الله علیه و آله - 

یقول لابى: انت منى بمنزلة هارون من موسى الا انه لا نبى

 بعدى. و قد راوه و سمعوه(ص) حین اخذ بید ابی بغدیر و 

قال لهم: من كنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد

 من عاده ثم امرهم ان یبلغ الشاهد منهم الغائب ثم قال… 

(19)»

مردم سخن جدم پیامبر(ص) را به یاد دارند كه مى‏ فرمود: 

هر گاه مردم كسى را به رهبرى خویش برگزینند در حالى كه 

لایقتر و آگاهتر از آن فرد وجود داشته باشد، براى خویش 

تیره‏ بختى خریده ‏اند مگر این كه دوباره بدان چه رها كردند

 و به فراموشى سپردند بازگردند و آنچه را كه از پیامبرشان 

درباره پدرم شنیده‏ اند دنبال كنند، رسول خدا مى‏ فرمود: اى 

على تو بعد از من مانند هارون پس از موسى هستى، او 

جانشین برادرش موسى بوده تو نیز جانشین و خلیفه منى؛ 

تنها تفاوت [میان آنها و ما] این است كه بعد از من پیامبرى

 و نبوت نخواهد بود. امام مجتبى(ع) سپس فرمود: این 

مردم پیامبر خود را دیدند و سخنانش را در«غدیر خم‏» 

شنیدند. در آن روز جدم رسول خدا(ص) دست پدرم(ع) را 

گرفت و در برابر آنان گفت: هر كس من مولا و سرپرست او 

هستم على مولاى او خواهد بود؛ خدایا، دوست ‏بدار هر 

كس او را دوست دارد و دشمن بدار هر كس او را دشمن 

دارد… سپس جدم پیامبر(ص) دستور اكید داد كه، حاضران

 مطالب غدیر را به غایبان برسانند.

منبع: سایت ایران داری