ساقی کوثر

تحقيق ميداني چيست؟

تحقيق ميداني مي تواند به عنوان يک رهيافت کلي و

 وسيع تحقيق کيفي يا روشي براي جمع آوري داده هاي 

کيفي در نظر گرفته شود. ايده ي اصلي اين است که محقق 

به داخل ميدان يا فيلد مي رود تا پديده ها را در وضع 

طبيعي خود مشاهده کند. از اين رو، احتمالاً بسيار به 

مشاهده ي مشارکتي نزديک است. محقق تحقيق ميداني 

نوعاً نکات مهم را يادداشت و بعد جمع آوري و تجزيه و 

تحليل مي کند.

از جمله مي توان از تحقيق ميداني در زمينه هاي زير 

استفاده کرد:

* سياست، علوم اجتماعي و مديريت دولتي.

* روان شناسي اجتماعي و جامعه شناسي.

* تحقيقاتي که در زمينه مديريت و سازمان انجام مي شود.

* تحقيقاتي که در زمينه برنامه ريزي شهري و منطقه اي

 انجام مي شود.

* تحقيقاتي که در زمينه مردم شناسي و انسان شناسي 

اجتماعي- فرهنگي صورت مي گيرد ( ازکيا، 1382: 355 ).

مزايا و معايب تحقيق ميداني:

مزايا

1- نزديک تر بودن به شرايط جهان واقعي.

2- اين نوع تحقيق مي تواند بهترين راه براي کشف اطلاعات

 خاص مورد نياز باشد.

3- محقق مي تواند مطمئن باشد که اطلاعات به دست 

آمده به روز است.

4- امکان محرمانه بودن وجود دارد.

5- داراي قابليت تعميم داده هاي به دست آمده، به دليل 

کسب از محيط طبيعي است.

6- امکان استخراج فرضيه ها و آزمايش آنها وجود دارد.
معايب

1- احتمال رسيدن به رابطه علت و معلولي بين پديده ها 

قطعي نيست.

2- حضور محقق در جامعه ممکن است در روند طبيعي 

زندگي آن جامعه اختلال يا تغييري ايجاد کند.

3- به احتمال قوي، مطالعه حتي در نمونه اي کوچک، هزينه 

و وقت زيادي مي گيرد.

4- تحقيق را نمي توان فراتر از آنچه مطالعه شده، تعميم 

داد.

5- تکرار تحقيق سخت است، مگر اينکه فرايند و پروژه 

کاملاً آشکار و روشن شود.

6- ويژگي هاي تحقيق ميداني

ويژگي هاي زير را براي تحقيق ميداني مي توان برشمرد:

محقق محيط خاصي را برمي گزيند.

طرح مطالعه ميداني داراي آزادي خاصي است و محقق با 

رشته اي از سؤالات مبهم و کلي وارد محيط مي شود و عنان 

و اختيار را به تجربياتي مي دهد که در روند تحقيق به دست

 مي آيد.

محيط اجتماعي را به دليل مسائل اخلاقي نمي تواند 

دستکاري کند.

برنامه ريزي قبلي براي پيشبرد تحقيق لازم است، ولي اين 

روش با طرح کاملاً حساب شده و برنامه ريزي شده 

آزمايش يا پرسشنامه دقيق و قطعي تفاوت دارد.

محيط اجتماعي در مطالعات ميداني مي تواند ساخت يافته 

و با حدود و مرزي مشخص يا ساخت نيافته باشد.

محقق بسته به هر نوع محيط از شيوه هاي خاص براي 

گردآوري اطلاعات استفاده مي کند.

انتخاب محيط مطالعه ميداني بايد معرف موردي خاص 

باشد. با وجود اينکه مطالعه ميداني بر محيط يگانه اي 

متمرکز است، اما هدف آن توصيف بسياري از اين دست

 محيط هاست.

مطالعات ميداني بيش از ساير مطالعات، بر خصوصيات 

محققان آن متکي است و بيشتر علايق محقق است که 

جريان کار را هدايت مي کند.

محقق ميداني براي درک مناسبات داخلي يک محيط 

اجتماعي بايد به آن بپيوندد، اما نبايد از موقعيت ممتاز

 خود غافل باشد و اثري بر محيط نگذارد، يعني مخل آن 

نشود.

مطالعه ميداني متمرکز و موشکافانه است.

7- انسان شناسي، مردم نگاري و قوم نگاري، علوم مبتني بر 

روش تحقيق ميداني

فرايند تحقيق ميداني:

فرايند تحقيق ميداني داراي مراحل مشخصي است که بايد 

با طراحي پروژه تحقيق دنبال شود. اين مراحل به طور 

عمده عبارتند از:

انتخاب موضوع و بيان مسئله:

يکي از مهم ترين فعاليت هاي پژوهشگر تعريف مسئله

 مورد نظر است. وقتي مسئله اي درست تعريف شود، 

تحقيق نيز براي فراهم آوردن اطلاعات مناسب مطرح مي 

شود. بخشي از فرايند تعريف، تعيين هدف هاي خاص 

پروژه هاي تحقيقي است. هر پروژه بايد يک يا چند هدف 

داشته باشد و تا اين اهداف به طور دقيق مشخص نشود، 

نمي توان به مرحله بعد رفت. طرح تحقيق و منابع 

اطلاعاتي با هم ارتباط تنگاتنگي داشته و به ميزان شناخت 

ما از مسئله بستگي دارند. اگر ميزان شناخت ما از پديده 

مورد تحقيق نسبتاً کم باشد، تحقيق جنبه اکتشافي خواهد 

داشت و در صورت شناخت دقيق مسئله، پژوهش جنبه 

توصيفي يا عملي مي يابد.

تعيين گزاره هاي پژوهش:

اصولاً در کليه روش هاي تحقيق کيفي، اهداف و فرضيات 

ثابت نبوده و مرتباً در جريان تحقيق اصلاح و يا تکميل مي 

شوند. ممکن است برخي از فرضيه ها حذف و يا فرضيه 

هاي جديدي اضافه شوند.
تعيين مورد تحقيق:

تعيين مورد تحقيق يکي از مهم ترين و مشکل ترين مراحل 

تحقيق ميداني است. قانون کلي در اين زمينه، تعيين مورد 

يا واحد تجزيه و تحليل، با توجه به پرسش هاي نخستين

 تحقيق است. معمولاً در تحقيق ميداني، هدف اصلي آن 

است که مشخص کند چرا يا چگونه يک رويداد يا پديده 

ظاهر مي شود؟ يا اينکه چه رخ داد، چرا رخ داد؟ و چگونه 

رخ داد؟ از اين رو، با توجه به نوع سؤال پژوهشي مي توان 

ابتدا واحد تحليل را مشخص و مورد را انتخاب کرد ( ازکيا، 

1382: 362 ).
گردآوري داده ها:

مشاهده ( به ويژه مشاهده ي مشارکتي ) و مصاحبه، دو 

روش اصلي گردآوري داده هاي کيفي به شمار مي آيند. در 

پژوهش هاي مبتني بر مشاهده مشارکتي نيز به همين 

صورت است. اما در ميدان ممکن است موارد بسياري 

مشاهده شود که اتفاقاً همه با موضوعات تحقيق در ارتباط

 باشند. محقق ضمن آنکه نگاهي خاص به هر يک از آنها 

دارد، بايد نظم و ارتباط ميان آنها را نيز بفهمد.

در پژوهش هاي کيفي بايد هنگام جمع آوري داده ها به 

نکات زير توجه کرد:

همواره نسبت به داده هاي جمع آوري شده طبق برنامه 

مشکوک باشيد.

موضوعات تحقيق بايد براي مردم قابل فهم باشد.

داور علمي مشاهده، بايد فردي باشد که اخيراً تجربه واقعي 

در زندگي را با توجه به مقدم بودن موضوع داشته باشد.

اعتماد و ترديد مطلق هر دم، منجر به شکست در ميدان مي

 شود. همه چيز در ميانه روي خلاصه مي شود، به ويژه 

اعتماد و ترديد ( Quin Patton, 2002 ).

تجزيه و تحليل اطلاعات:

روش هاي بسياري براي انجام تحليل کيفي وجود دارد. 

تيش ( 1990 ) بيش از بيست روش مجزا را شناسايي کرد 

که در بين آنها طيف وسيعي از جنبه هاي روش شناسي و 

معرفت شناسي وارد مي شود. همچنين متن هاي بسياري 

وجود دارند که راهنمايي هاي مفصلي براي امکانات انجام 

تحليل کيفي اطلاعات را ارائه مي دهد. در حالي که روش 

هاي مختلف زيادي براي تحليل کيفي اطلاعات وجود دارند،

 در عمل اغلب روش ها شامل مراحل مشابهي هستند. براي

 هر هدف تحقيق و پرسش، گزينش هاي تحليلي معين

 بايد صورت گيرد: چه اطلاعاتي جمع آوري شوند، از چه 

کسي، چگونه بر روي تحليل تمرکز کنيم و چگونه گزارش 

تحقيق را تشکيل دهيم.

داده ها ممکن است از منابع بسياري به دست آيد و در 

شکل هاي متعددي باشد. احتمال دارد داده ها از مصاحبه 

ها، مشاهدات، يا محتواي تحليل يا منابع موجود کسب 

شود و ممکن است شامل نوارهاي مصاحبه يا رونوشت ها، 

توضيحات زمينه اي مشاهده، يادداشت هايي بر اساس 

متن ها و فرايند مصاحبه، يادداشت ها و نامه هاي

 تحليلي، يا مدخل هاي مجله باشد. سطح و گسترش تحليل

 اطلاعات از منابع گوناگون بستگي به هدفي خواهد داشت 

که داده ها جمع آوري مي شوند و انتخاب هايي را دربر دارد

 که نياز مي باشد براي هر پروژه به حساب آورده شود ( 

Darlington & scott, 2002 ).

پژوهشگران گاه با انبوهي از داده ها روبه رو مي شوند، اما 

اين داده زماني سودمند خواهد بود که همه يافته ها تجزيه

 و تحليل شده و نتايج به دست آمده در ارتباط با مسئله 

مورد نظر تفسير شود. کار مهم در تجزيه و تحليل داده ها، 

نمايش جدول ها و نمودارهاست که معمولاً به کمک نرم 

افزارهاي کامپيوتري مانند SPSS انجام مي شود.

تهيه گزارش تحقيق:

نتايج تحقيق معمولاً به صورت گزارش کتبي يا شفاهي به 

مديران ابلاغ مي شود. يافته هاي تحقيق بايد به طور ساده 

و در خصوص نيازهاي اطلاعاتي مربوط به موقعيت تصميم

 گيري ارائه شود.

اگر همه مراحل مذکور درست انجام پذيرد، مي توان با 

اطمينان کامل از يافته هاي تحقيق استفاده کرد.

پي‌نوشت‌ها:

1. دانشجوي دكتري جامعه شناسي دانشگاه آزاد اسلامي، 

واحد علوم و تحقيقات.

2.http://www.lib.washington.edu/uwill/cycle/so

iology/research.htm.

3. Field work